İSTANBUL THROUGH THE EYES OF TURKESTAN PILGRIMS AND TRAVELERS

Orta Çağlarda İslam dünyasının siyasî ve manevî merkezi olan Osmanlı Devleti hem din dil kardeşliğiyle çok yakın oldukları Türkistanlıları kendine çekmiştir. Nitekim, İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’a 15.-16. yüzyıllardan itibaren Türkistan’daki Buhara, Hive (Horezm), Hokand (Fergana) gibi Özbek Hanlıklarından Kazak Hanlığından pek kişilerin teşrif buyurduğu bilinmektedir. Bu teşrifler çoğu zaman özel seyahatler (ticaret, hac ziyaretleri vs.), elçilik heyetleri benzerlerinden oluşmuştur. toprakları üzerinden ziyaretine gelen Türkistanlılar belli bir süre İstanbul’da bulunmuş, onların bazıları burada yaşadıkları olayları anlatan eserler yazmışlardır. tür özellikle 19. yüzyılın sonu – 20. başlarında iyice çoğalmıştır.
 Kaleme aldıkları seyahat yazılarında hacılar kendilerini en ilgilendiren toplumunun yaşamını anlatmakla kalmamış, belki karşıladıkları modernleşmeyi büyük heyecanla kendi toplumuna iletmeye çalışmışlardır. dönemde, Türkistan ülkesinin bazı ilerici aydınları memleketlerinin dünyadaki gelişmelerin gerisinde kalmakta olduğunu anlamaya başlamışlar, bunun çareleri çözüm yollarını aramaya çaba harcamışlardır. ceditleri marifet yoluyla toplumun gelişmesini sağlayabileceklerini düşünerek, kitap, dergi gazeteler yayınlamayı yola koymuşlar, bu durum yol hatıraları - “Hacnâmeler”de ifadesini bulmuştur. Aynı zamanda tüm gücünü yeteneğini milletin refahına adayan İshakhân İbret, Sıddıkî Aczî, Mahmûd Hoca Behbûdî, Abdurauf Fıtrat, Hamza Hakimzâde Niyazî) ilk çeyreğinde yaşamış Türkistanlı ceditler seferi esnasında Kafkasya, Osmanlı, Mısır ya da Hindistan devletlerinin kalkınma derecesi hayatı ile tanışmışlardır. Dahası, ülkelerde ileri görüşlü aydınlarla yaptıkları sohbetler dünya bakışlarını etkilemiştir.